მირგოროდიდან კრემენჩუგში* მიდის მოხუცი,
თეთრ ცხენზე მჯდომი და შემკული თეთრი თმა-წვერით,
ორი წლის უკან შეუსრულდა უკვე ოთხმოცი
და ცალი თვალით ძლივსღა ხედავს, გზას რომ გასცქერის.
მიდის მოხუცი და ფიქრებში წარსულსა ფურცლავს...
ეჰ, ცრუ საწუთრომ რაოდენი ჭირი არგუნა,
შორს გადმოხვეწილს საქართველო სტკიოდა გულს და
სიცოცხლე ისე გაილია, შინ ვერ დაბრუნდა.
თავის ბავშვობა აგონდება გორის უბანში*,
მამაპაპური სამყოფელი გურამიშვილთა...
ო, რა სასტიკი ძნელბედობის დრო იყო მაშინ,
გარეშე მტერთა მოძალება, ძმათა სისხლისღვრა.
დანაწევრებულ საქართველოს ისე ძიძგნიდნენ
თურქნი და სპარსნი, როგორც სისხლისმსმელი სვავები,
ქართლსა და კახეთს, სათარეშოდ მეტად მიმზიდველს,
ლეკნი და ოსნი ესეოდნენ ვით ჭილყვავები.
შაჰის ბრძანებით ქართლის მეფე ავღანთ მუსრავდა*,
ქართლში ძმისწული მისი ვახტანგ ჯანიშინობდა*,
სულხან-საბასგან გამოწვრთნილი თავს არ ზოგავდა*
და საქართველოს აღშენებას გულით ცდილობდა...
როგორც გიორგი, ქაიხოსროც* კვდება ავღანეთს,
ხოლო ვახტანგი არ მიიღებს რადგანაც ისლამს,
ქართლის მეფობას შაჰი მის ძმას გადააბარებს,
იასეს*, ანუ მაჰმადიან ალიყული-ხანს.
დადგა და მყისვე ძმის ნაშენებს დაუწყო ნგრევა,
მის ხელში ძნიად ასცდებოდა ქართლს გათათრება...
ისევ ვახტანგი დათმობს ქრისტეს სჯულს სიტყვიერად,
რათა შეიძლოს ქრისტიანად ქართლმა დარჩენა.
მეფედ დაბრუნდა ტყვეობიდან და უკუაგდო
ნაძალადევად მიღებული მაჰმადის რჯული,
მფარველს ეძებდა და ჩრდილოეთს თვალნი მიაპყრო,
რუსთა ხელმწიფის დაპირებებს დაუგდო ყური.
მერე შეფარვით საირანოდ შეკრბა ლაშქარი,
განჯაში რუსთა მოლოდინში ლეკებს ებრძოდა,
სამი თვის შემდეგ მოუტანეს ნასი ამბავი*,
ომის ერთი წლით გადადება მეფეს ეცნობა.
მაინც გაცხადდა დაფარული და შაჰ-თამაზთან*
შესმენამ მალე მიაღწია ვერაგულ მიზანს,
დიდად განრისხდა ყაენი და ქართლი გადასცა
კახეთის მეფე კონსტანტინე მამადყული-ხანს.
თავიდან თურმე არ ისურვა კახთა ბატონმა
ძმათა სისხლისღვრა და ვახტანგთან სცადა ერთობა,
თუმცა ძმობის ფიცს უნდობლობამ ისევ აჯობა,
რადგან გულმღვრიე იასე კვლავ იბლისს* შეკვროდა.
ღვარძლმა იხარა უკუღმართად ნახნავ-ნაფარცხში,
ბრმად ქცეულ კახთა შემოტევა ნახა თბილისმა,
მედგრად დაუხვდნენ ქართლელები ციხე-ქალაქში
და გამარჯვებას ჰქონდა გემო ქართლის ჭირისა.
გაბრუნდა უკან კონსტანტინე* გაწბილებული,
იხმო სპარსნი და ჭარის ლეკნი დასახმარებლად,
კვლავ შემოადგა დედაქალაქს განრისხებული,
ქართული სისხლი ღვარა მტრისა გასახარებლად.
მერე ოსმალო წამოვიდა ქართლის „საშველად“
დაისაკუთრა თბილისიც და გორის ციხეცა,
ვახტანგი რუსეთს გადავიდა პეტრეს* იმედად,
ხოლო იასეს, აწ მუსტაფას, ქართლი მიეცა.
არ გატყდა ქართლი, აჯანყდა და იხმო კახეთიც,
თუშ-ფშავ-ხევსურნიც მოსულიყვნენ თურქთა სამუსრად,
გორის ციხეზე დაიგეშნენ ნაფიც-ნავერცხლნი,
ატენთან* ერთობ სისხლისმღვრელი ბრძოლა გახურდა.
პირველით სძლიეს და გაჩენის დღეც აწყევლინეს
შეურაცხმყოფელთ ქართულ მიწის, ქრისტეს სჯულისა,
მაგრამ იასე მტრის მაშველად მოსვლას შეიძლებს,
მოღალატე და გამყიდველი ქართლის გულისა.
„ვაი იმ დღისა დამსწრებსა“* და მნახველს დავითსა,
ხმლის ვადას შერჩა მტრის სისხლი და გულს კი სამსალა*,
აწიოკებულ ქართლში გლოვის ტირილი იდგა,
უფალი გვსჯიდა, რადგან ცოდვამ მადლი დასძალა.
ახლაც ყურებში უდგას მოხუცს ქართლის გოდება,
ამ მოგონებებს ყოველ ჯერზე ცრემლის გემო აქვს,
ლოცვას აღავლენს, სინანულში გაჰყავს ცხოვრება,
საქართველოსთვის უფლისაგან ითხოვს შენდობას...
მიდის მოხუცი, ჩორთით მიჰყავს თეთრი იაბო,
ორმოციოდე ვერსის გავლამ უკვე დაღალა,
ცხოვრების გზაზე ბედისწერამ სად არ მიაგდო,
სოფლის ბოლომდე მუხლის ჩახრაც არ დააცალა.
დასასვენებლად დაქვეითდა წყაროსთან მგზავრი,
პური გატეხა და ცოტა ხნით თვალიც მილულა,
წარსულის ნისლი აედევნა ისევ სიზმარში
და ნახა, ლეკნი ჩასდგომოდნენ კვალში მალულად.
ეზმანა მისი სიჭაბუკე, ლამისყანაში*
როგორ შეიპყრეს და დაღესტნის გზას გაუყენეს,
ხაროში გდება ოსოქოლოს*, როგორც საფლავში,
ტანჯვა-წამების შავი დღენი რომ გაუთენეს.
გაქცევა სცადა, დაიჭირეს, უფრო აწამეს,
არა მისცეს რა, არც საჭმელი, არც ტანსაცმელი,
ტყვედ გაჰყიდიან, თუ იცოცხლა ოღონდ მანამდე,
ყურმოჭრილ მონის ბედი ელის და განსაცდელი.
სიკვდილის პირას მისულა და ლოცვად უთქვია:
„მიხსენ ცხოვარი წყმენდილიო“* კეთილო მწყემსო,
სიკვდილ-სიცოცხლე ღვთის განგება არის სრულიად,
მომკალ ხორცითა, ოღონდ სულით ნუ წარმწყმედ ღმერთო*.
შემწედ შეექმნენ მზეთა-მზე და მზე სიმართლისა*,
მხნეს და ჩქარს წყაროს განუხეთქავს მთა და გორია,
კვლავ გაქცეულა და უვლია ღამ-ღამ მალვითა,
სანამ თერგის პირს რუსთა სოფელს არ მისდგომია...
და რა იხილეს ქრისტიანთა მოყვასი იგი,
მიუსაფარი, დავრდომილი უცხო ტომელი,
არ დაიშურეს მზრუნველობა და სითბო მისთვის,
მოენედ* თურმე იანვარა იხმეს ფხოველი...
წასვლა ინება მადლიერმა ხიზანმა* ბოლოს,
თუმცა თერგს აღმა შეჰყოლოდა ვეღარ გაბედა
და მიაშურა ჯერ აშტარხანს*, მერე კი მოსკოვს,
რუსეთში მყოფი ქართველების კვალის საძებნად.
ეახლა ვახტანგს, შეუერთდა ქართველთა კრებულს,
ჯაბადარბაშის* უწყალობა მეფემ სახელო*,
იმპერატრიცის* დაპირებით დაიმედებულს
სჯეროდა, ფეხზე დადგებაო კვლავ საქართველო.
თუმცა საწუთრო დარუბანდში ჩასულ ქართველებს
აჩვენებს ქართლის ბედის ჩარხის მრუდე საბრუნავს,
უზურპატორი ნადირ შაჰი* იმდენს ახერხებს,
რომ რუსთა ჯარი უბრძოლველად დათმობს დარუბანდს*.
შემოეყარა კაეშანი და გულმჭმუნვარი
ვახტანგ მეექვსე სამუდამოდ დარჩა აშტარხანს,
იმედდაშრეტილს აღარ შერჩა ბრძოლის უნარი,
ქართლის სამეფოს საზრუნავი მიანდო ბაქარს*.
დაემშვიდობა მეფე ერთგულ თანამებრძოლებს,
მადლიერებას მოჰყვებოდა კილო ბოდიშის,
ზოგი მათგანი გზას გაუდგა საქართველოსკენ,
ბატონიშვილთან დარჩა ზოგიც რუსთა ლოდინში.
ორი წლის შემდეგ, აღესრულა როცა ვახტანგი,
როს ქართლის მეფემ მიაბარა სული უფალსა,
ქართველნი რუსთა ქვეშევრდომნი გამხდარან მაშინ
და ასეული შეუქმნიათ ქართველ ჰუსართა.
ქართული ჟინით ბრძოლა რუსთა იმპერიისთვის,
ხან პრუსიაში, ხან შვედეთში, ხან ოსმალეთში...
ტყვედ ჩავარდნილა პორუჩიკი* გურამიშვილი
და მაგდებურგში* ორი წელი დაჰყო ციხეში.
ტყვეობამ, ომმა, ჭრილობებმა თავისი ქნა და
ჯანგატეხილმა სამსახური ვეღარ განაგრძო,
მამული ჰქონდა მირგოროდში და იქ დასახლდა,
მეურნეობა აღადგინა, საქმე ააწყო.
ავალიშვილის ქალი ჰყავდა მეუღლედ დავითს,
სრულად ავსებდა სიყვარულით მას ტატიანა,
ბედნიერებას აკლდა ერთი მისხალი მაინც,
უშვილძირობა აკვნესებდა გულს დარდიანად.
ვერ გააგრძელა თავის ჯიში, თავის ჯილაგი,
შთამომავლობა ვერ დატოვა ამ ქვეყანაზე,
ვინ დაიტირებს, ვინ იგლოვებს თვალცრემლიანი,
ეპიტაფიას ვინ წააწერს საფლავის ქვაზე?..
მიდის მოხუცი, მიუყვება მტვრიან შარაგზას,
კრემენჩუგამდე ორიოდე ვერსიღა დარჩა,
პოტიომკინის* სასახლეში მიდის, რადგანაც
ბატონიშვილი მირიანი* სტუმრობსო გრაფთან.
მიდის და მიაქვს გურამიშვილს „დავითიანი“,
საქართველოში რომ გაგზავნოს მოსანათლავად,
თავის ქმნილება, წიგნი იგი სიტყვამზიანი,
არ ემეტება უცხოეთში დასაკარგავად.
მას მიაბარა ყველაფერი ბრძენმა პოეტმა,
თავისი ცოდნაც, ნიჭიცა და გამოცდილებაც,
აქ არის ქართლის ჭირიცა და მისი ცხოვრებაც,
მისი ლოცვანი აღვლენილი ღვთის სადიდებლად.
არ დაადარა თავის ლექსი რუსთველის შაირს,
სიღრმისეული გააზრებით შექმნილს ბრძენთათვის,
შეუძეძვავი ხე დაგვირგო ამ წიგნის სახით,
რათა იოლი გახდეს სწავლა მოსწავლეთათვის.
აქვე საწუთროს სამდურავიც გვითხრა მგოსანმა,
მერე სიკვდილთან პაექრობაც კი გაგვიმართა,
თავის ანდერძში პატიება გვთხოვა ცოდვათა,
და ჩვენს გულებში სიყვარულის სხივი მიმართა.
და როგორც დავით მეფსალმუნემ მისი დავითნი,
გურამიშვილმაც დაგვიტოვა „დავითიანი“
მირგოროდიდან კრემენჩუგში მიდის დავითი,
საქართველოში ჩამოიტანს წიგნს მირიანი.
-----------------
ქემო ქავთარი
განმარტებები:
მირგოროდი და კრემეჩუგი *
- ქალაქებია უკრაინაში;
გორის უბანი* - სოფელი
საგურამოს თემში;
ქართლის მეფე ავღანთ მუსრავდა* -
იგულისხმება გიორგი XI, ქართლის მეფე 1676-1688 და
1703-1709ბწლებში;
ქართლში ძმისწული მისი ვახტანგ ჯანიშინობდა*
- იგულისხმება ვახტანგ VI, ქართლის
გამგებელი (ჯანიშინი) 1703-1714 წლებში; ქართლის მეფე 1716-1724 წლებში
სულხან-საბასგან გამოწვრთნილი*
- სულხან-საბა ორბელიანი იყო ვახტანგ VI -ის
აღმზრდელი.
ქაიხოსრო* - ქართლის
მეფე 1709-1711 წლებში, ვახტანგ VI -ის
ძმა;
იასე* - ქართლის
მეფე 1714-1716 და 1724-1727 წლებში, იგივე იესე, იგივე ალიყული-ხანი, იგივე მუსტაფა
ფაშა;
ნასი ამბავი* - ცუდი ამბავი;
შაჰ-თამაზი* -. ირანის შაჰი
1729–1732 წლებში (შაჰ-ჰუსეინის ვაჟი);
იბლისი* - ისლამური მითოლოგიის
სატანა, ბოროტების განსახიერება;
კონსტანტინე* - კონსტანტინე II (მამადყული-ხანი), კახეთის მეფე 1722-1732 წლებში;
პეტრე* - პეტრე დიდი, რუსეთის იმპერატორი 1721-1725 წლებში;
ატენი* - სოფელი ქართლში, გორის ციხის მახლობლად;
„ვაი იმ დღისა დამსწრებსა“*
- ციტატა დავითიანიდან;
სამსალა* - შხამი,
ძლიერი საწამლავი;
ლამისყანა* - სოფელი შიდა
ქართლში;
ოსოქოლო* - სოფელი დაღესტანში;
„მიხსენ ცხოვარი წყმენდილი“* -ციტატა დავითიანიდან;
„მომკალ ხორცითა, ოღონდ ნუ წარმწყმედ სულითა“*
- ციტატა დავითიანიდან;
მზეთა-მზე და მზე სიმართლისა*
- გურამიშვილი დავითიანში მზეთა-მზეს უწოდებს მამა ღმერთს, ხოლო მზე სიმართლისას უწოდებს
იესო ქრისტეს;
მოენე* - თარჯიმანი;
ხიზანი* - შეხიზნული,
შეფარებული ადამიანი;
აშტარხანი* - დღევანდელი
ქალაქი ასტრახანი;
ჯაბადარბაში* - იარაღის
საწყობის უფროსი;
სახელო* - თანამდებობა
იმპერატრიცა* - იგულისხმება
რუსეთის იმპერატორი ანა (1730-1740წწ);
უზურპატორი ნადირ შაჰი*
- იგულისხმება ირანის შაჰი 1736 -1747 წლებში, იგივე თამაზ ყული ხანი, რომელმაც უკანონოდ
ჩაიგდო ხელში ირანის ტახტი.
დარუბანდი* - ქალაქი დაღესტანში, დღევანდელი დერბენტი.
ბაქარი* - ვახტანგ
VI -ის შვილი;
პორუჩიკი* - სამხედრო
წოდება იმდროინდელი რუსეთის ჯარში;
მაგდებურგი* - ქალაქი დღევანდელ
გერმანიაში;
პოტიომკინი* - იგულისხმება
გრაფი პავლე პოტიომკინი, რომელმაც ხელი მოაწერა გეორგიევსკის ტრაქტატს;
ბატონიშვილი მირიანი*
- ერეკლე II-ისა და დარეჯან დედოფლის ძე, შედიოდა
იმ დელეგაციის შემადგენლობაში, რომელიც ერეკლე II-მ გაგზავნა პეტერბურგს 1783 ტრაქტატის
დადებასთან დაკავშირებით.
